زمین شناسی

زمین شناسی ساختمانی

مبانی زمین شناسی ساختمانی (Strructural Geology)

ریشه لغوی

زمین شناسی ساختمانی از واژه Structral به معنی ساختاری یا ساختمانی و Geology به معنی زمین شناسی گرفته شده است.

دید کلی

هر کسی که با زمین شناسی سر و کار داشته باشد، تشخیص می دهد که پوسته زمین در طی تاریخ زمین شناسی یک واحد ثابت و غیر متغیری نبوده است بلکه به کرات در برابر عوامل داخلی و خارجی در آن تغییر شکل ایجاد شده است. شاهد این مدعی وجود نواحی عظیم چین خورده یعنی سلسله کوههاست که در آن رسوبات و سنگهای دیگر فشرده شده و فرم آنها تغییر کرده است.

عامل دیگر رسوبات دریایی است که اینک در قلل مرتفع کوهها دیده می شود و در برخی موارد هزاران متر از سطح دریا بالاتر قرار گرفته است و این خود ناپایداری قشر زمین را نشان می دهد. بطور کلی می توان گفت که زمین شناسی ساختمانی و تکتونیک ، درباره ساختهای مختلف سنگهای تشکیل دهنده پوسته زمین، چگونگی تشکیل و ارتباط آنها با عوامل داخلی زمین بحث می کند.

اهمیت و کاربرد زمین شناسی ساختمانی

زمین شناسی ساختمانی در بین سایر علوم زمین شناسی ، موقعیت خاصی را داراست. مثلا تهیه نقشه زمین شناسی محل ، بدون آگاهی به نوع ساختمانهای منطقه ، غیر ممکن است. زیرا بدون توجه به ساختمانهای موجود ، ارتباط واحدهای مختلف زمین شناسی امکان پذیر نیست. از سوی دیگر مواد معدنی ، در ساختمانهای خاص زمین شناسی متمرکز می شوند. مثلا نفت و گاز طبیعی بیشتر در قسمتهای بالای تاقدیسها جمع می شوند و با شناسایی این ساختمانهاست که می توان امکان وجود آنها را بررسی کرد. همچنین بسیاری از موارد معدنی بصورت رگه تشکیل می شوند که این رگه ها ، معمولا در امتداد گسلهای موجود در منطقه تشکیل می شوند. در بسیاری موارد ، در اثر وجود گسلها و شکستگیها ، گسترش ماده معدنی در یک منطقه قطع می شود و برای پیدا کردن مجدد آن ، آگاهی به مشخصات تکتونیکی منطقه ، ضروری است. آشنایی به وضعیت ساختمانی منطقه ، کمک موثری در مطالعه آبهای زیرزمینی است. زیرا گسلها و شکستگیها ، مجراهای مناسب جهت عبور آبهای زیرزمینی می باشد. شناسایی دره ها و گسلهای ناحیه ، یکی از بهترین مراحل مقدماتی حفر تونلها و احداث سدها به شمار می آید.

انواع بررسی های زمین شناسی ساختمانی

بررسی بر اساس وضعیت هندسی: در این نوع تقسیم بندی ، ساختمانهای مختلف زمین از نظر شکل هندسی مورد توجه قرار گرفته و به انواع چین ها ، گسل ، درزه ها و … تقسیم می شوند.

بررسی از نقطه نظر سینماتیکی: در این بررسی ، اشکال مختلف زمین شناسی ، از نقطه نظر نحوه حرکات پوسته زمین ، که منجر به ایجاد ساختمان مذبور شده است، مورد بررسی قرار میگیرند. در حقیقت در این حالت چگونگی تشکیل ساختمانهای مختلف ، مطالعه می شود.

بررسی تاریخی: مقصود از این بررسیها ، مطالعه چگونگی تشکیل ساختمانهای مختلف ، در دوره های خاص زمین شناسی است. زیرا بطوری که می دانیم، در دوره های مختلف دوران زمین شناسی ، حرکات تکتونیکی مختلفی وجود داشته است.

بررسی از نظر دینامیکی: در این بررسی ، رابطه نیروهای موثر بر سنگهای زمین و ساختمانهایحاصله ناشی از آنها مورد بررسی قرار می گیرد.

زمین شناسی ساختمانی و سایر علوم زمین شناسی

پترولوژی: این شاخه از علوم زمین از منشا پیدایش و شرایط تشکیل سنگها و همچنین رابطه موجود این سنگها گفتگو می نماید و ارتباط نزدیکی با زمین شناسی ساختمانی دارد، مخصوصا تغییر شکلهایی که در اعماق با تبلور مجدد یا دگرگونی سنگها همراه است.

رسوب شناسی: رسوب شناسی و رسوب گذاری از رخدادهای تکتونیکی ، شواهد و مدارک زیادی ارائه می نمایند، زیرا تغییر شرایط ته نشینی و انباشته شدن رسوبات با تغییر شکل حوضه های رسوبی همراه است.

چینه شناسی: اغلب اوقات وضع چینه شناسی به موقعیت ساختمانی طبقات وابسته است که بدون دانستن سرگذشت تکتونیک منطقه ، امکان بررسی ترتیب چینه شناسی وجود ندارد.

ژئومورفولوژی: ژئومورفولوژی در نواحی که تحت تاثیر تکتونیک جدید قرار گرفته است، دارای اهمیت زیادی است.

زمین شناسی کاربردی: نیروهای عمل کننده بر زمین باعث ایجاد تغییر در پوسته زمین و تاثیر گذاری بر روی سازه های احداث شده بر روی آن می شود. بنابراین شناخت پدیده های ساختمانی و تکتونیکی کمک موثری به برنامه ریزی در این گونه تشکیلات می نماید.

زمین شناسی اقتصادی: بسیاری از مواد معدنی به صورت رگه در امتداد گسلها و شکستگیهایموجود در منطقه تشکیل می گردد و یا نفت و گاز طبیعی بیشتر در ساختهای خاص زمین شناسی ( تاقدیس ) جمع می شوند که برای شناخت این ساختها و استفاده بهینه از مخازن موجود آگاهی از مشخصات تکتونیکی و ساختمانی منطقه لازم است.

هیدروژئولوژی: آشنایی به وضعیت ساختمانی منطقه کمک موثری در مطالعه مخازن زیرزمینی است، چون گسلها و شکستگیها علاوه بر جابجایی لایه های آبدار ، مجرای مناسبی جهت عبور آبهای زیرزمینی هستند.

فتوژئولوژی: امروزه بررسیهای زمین شناسی ساختمانی با استفاده از عکسهای هوایی و مطالعه مستقیم در روی زمین ( زمین شناسی صحرایی ) صورت می گیرد و اصولا این دو علم لازم و ملزوم یکدیگرند.